گزارش کوتاه - مروری بر تحقیقات تقویم زراعی چغندرقند در ایران

تاریخ کاشت و برداشت از مهم‌ترین متغیرهای تولید هستند که به انتخاب تاریخ کاشت به علت استقرار مناسب بوته و به تاریخ برداشت از نظر مناسب‌ترین زمان رسیدگی کمی و کیفی محصول باید توجه نمود. در کشاورزی پیشرفته زارعین به دنبال روش‌های زراعی هستند که به‌توانند در حداقل درجه حرارت ممکن (صفر فیزیولوژیکی) بذور را کاشته و سبز نمایند. زمان کاشت، توسعه کمی سایه‌انداز گیاه (تعداد، اندازه و سن برگ‌ها) را در ارتباط با تشعشع دریافت شده از تشعشع کل در طول فصل رشد تحت تأثیر قرار می‌دهد. چغندرقند گیاهی است که اگر در اولین فرصت ممکن کشت گردد می‌تواند زودتر به سطح برگ مطلوب رسیده و از تشعشع خورشیدی استفاده مؤثر کرده  و در نهایت افزایش عملکرد به همراه داشته باشد (حسین پور 1385). در نظام کشت بهاره، سرما به عنوان عامل محدودکننده جوانه‌زنی و استقرار گیاه بوده و خطر ساقه‌رفتن و مرطوب‌بودن بیش‌از حد خاک هنگام کشت، از موانع کاشت‌زود و در نتیجه عدم استفاده حداکثر از تشعشع خورشیدی هستند. عموماً در اکثر مناطق، کشت زودهنگام باعث کاهش عیارقند می‌شود. از طرفی تأخیر در کاشت بعداز اوایل اردیبهشت خطر خشک‌شدن خاک به هنگام عملیات خاک‌ورزی، ایجاد کلوخه، سله و کاهش جوانه‌زنی بذر را به دنبال دارد، بنابراین دقت در انتخاب تاریخ کاشت بسیار ضروری است. نتایج به‌دست آمده از  تحقیقات تاریخ کاشت در کشت بهاره چغندرقند در مناطق مختلف نشان داده است که کاشت در اولین فرصت پس‌از سپری‌شدن سرمای زمستانی هنگامی‌که میانگین درجه حرارت خاک سه تا پنج درجه سانتی‌گراد باشد اقدام بهینه است. گرچه در این حالت احتمال آسیب‌پذیری در مقابل سرمای دیررس بهاره نیز وجود دارد ولی این مساله در مقابل مزایای بسیار زیاد کشت زود هنگام قابل چشم پوشی است. با کشت‌زود هنگام به دلیل استفاده از رطوبت ذخیره شده در خاک و وجود بارندگی‌های اول فصل، در اکثر مواقع آبیاری‌های موردنیاز برای سبزشدن بذر حذف می‌گردد. هر چند در صورت عدم وقوع بارندگی، آبیاری مزرعه جهت استقرار مناسب بوته در اولین فرصت ممکن توصیه می‌شود. از طرفی زود کاشتن باعث افزایش عملکرد شکر سفید در اکثر آزمایشات بوده است (طالقانی 1387) (جدول 2). در کشت زودهنگام خسارت آفات نیز کاهش می‌یابد (جدول 1)، زیرا بوته‌ها در هنگام حمله آفات در مرحله‌ای از رشد قرار دارند که به دلیل رشد کمی، امکان از بین رفتن آن‌ها در اثر حمله اولیه آفت در حداقل ممکن است (اشرف منصوری 1383). کشت زودهنگام باعث کاهش خسارت برخی بیماری‌ها (کرلی‌تاپ (اشرف منصوری 1384)و ریزومانیا (اشرف‌منصوری 1385)) شده است. در برخی موارد باوجود این که خسارت بیماری کرلی‌تاپ در کشت زودهنگام بیشترین مقدار بود اما عملکرد شکر نیز در کشت‌زود حداکثر بوده است (جلالی 1383) (جدول 1). به‌طور کلی بازه زمانی از اواسط اسفند تا اوایل اردیبهشت به عنوان بهترین تاریخ کاشت از نظر عملکردریشـه و شکـر بـرای مناطق مختلف کشور معرفی شده است. چغندرقند حدود 210-180 روز بعداز کاشت در اکثر مناطق ایران برداشت می‌شود. به‌طور کلی بهترین تاریخ برداشت ازنظر عملکردشکر سفید، براساس تحقیقات انجام شده در کشور (جدول 2) طی آبان ماه می‌باشد. در مناطق گرم کشور (کشت پاییزه) بهترین تاریخ کاشت جهت بیشینه‌کردن عملکردریشه، کشت اواخر شهریور تا اواخر مهر است. تأخیر در کاشت چغندرقند پاییزه گرچه اثر مطلوبی بر کاهش میزان ساقه‌روی دارد ولی کاهش عملکردشکر را نیز در پی دارد. بهترین تاریخ برداشت در خوزستان به اواخر اردیبهشت و اواسط خرداد ماه مربوط بوده که افزایش عملکرد کمی و کیفی را به همراه خواهد داشت. بنابراین در خوزستان می توان با استفاده‌از ارقام مقاوم به پدیده ساقه روی به کشت در مهر ماه و برداشت در خرداد ماه اقدام نمود.